Tramlijn Maastricht-Vaals

De lijnwandeling tramlijn Maastricht-Vaals is een circa 48 kilometer lange wandeltocht die start in Maastricht en eindigt in Vaals. De wandeltocht is opgedeeld in vier gedeeltes van ongeveer 10 kilometer met aan elk begin- en eindpunt openbaar vervoer. De wandeltocht is tot stand gekomen door Léon Gulikers die met het plan kwam om 100 jaar na de officiële opening in 1922 een wandeltocht over de verdwenen tramlijn Maastricht-Vaals te maken langs de nog in het landschap resterende elementen van deze in 1938 opgeheven tramlijn. De wandeltocht volgt het tracé van Maastricht naar Vaals. Voordat de lijn werd aangelegd heeft deze een heel lange voorgeschiedenis gekend, de eerste plannen stammen uit 1882. Het duurde nog ruim 30 jaar voordat er met de voorbereidende werkzaamheden gestart is waarna deze na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog weer snel beëindigd werden. In 1920 werden opnieuw voorbereidingen gestart. De aanleg van de lijn Wijlre-Vaals werd als eerste aangelegd. Op 4 april 1921 ging de eerste spa de grond voor het grondwerk bij het emplacement in Vaals en bij Wijlre. Aan het traject zelf werd nog niet gewerkt omdat men met twee grondeigenaren niet tot een overeenstemming kon komen. In het traject werden een veedoorlaat, zeven duikers en de brug over de Geul aangelegd. Op 27 juni 1922 werd dit traject officieel geopend. De lijn Maastricht-Gulpen-Simpelveld werd aanbesteed op 20 juni 1922 met in dit traject het later beroemd geworden Gulpdalviaduct van 612 meter lang. Eind juli 1924 was het gehele werk klaar met uitzondering van het emplacement in Margraten en de aanleg van het spoor op de Doorlaatbrug te Heer. Op 16 april 1925 vond met veel feestelijk vertoon de officiële openingsrit plaats. Uiteindelijk bleek de lijn niet rendabel. In 1936 werd het reizigersvervoer tussen Maastricht en Vaals stopgezet. Op 5 april 1938 werden zowel de resterende personen- als de goederendiensten opgeheven en behoorde Nederlandse mooiste stoomtramlijn tot het verleden.
Adrie Raaijmakers en Paul Monod de Froideville.

Routekaart

Tramlijn Maastricht-Vaals deel 1

De 13 km lange etappe start in Maastricht en eindigt in Margraten.

De stoomtram startte vanaf 1 januari 1929 op het Stationsplein, aan de voorzijde van Station Maastricht. Dat is ook de start van het eerste deel van de wandeltocht. De wandeltocht gaat iets noordelijk van het oorspronkelijke tracé naar de rand van de stad. In de stad liep het tracé over de huidige Heerderweg en de Akersteenweg (N278). Gekozen is voor een iets rustiger route door de stad. Na verlaten van de stad buigt de Rijksweg (N278) naar het zuiden weg van het oorspronkelijke tracé. Op de plek waar nu hotel-restaurant In den Hoof staat, voorheen Bogman was er in die tijd tramhalte Bogman. Voorbij deze tramhalte volgde het tracé de Weg van Heer naar Bemelen en verderop de Parallelweg. Aangezien het hellingspercentage niet meer mocht bedragen dan twee procent loopt de Weg van Heer naar Bemelen over een baanlichaam en de Parallelweg door een ingraving. Beide nog heel goed herkenbaar in het landschap. Een baanlichaam is een term uit de wegenbouw, het is een met zand opgeworpen dijk of wal onder een spoorweg of weg zodat deze verhoogd door het landschap loopt. Een ingraving is het tegenovergestelde, dit is een gegraven geul waardoor de spoorbaan of weg onder het maaiveld komt te liggen. De volgende tramhalte is aan het einde van de Parallelweg. Het tracé gaat daar verder over de Zwarteweg die over het baanlichaam van het voormalige tracé gaat. De wandeltocht volgt een pad iets oostelijk van deze weg met mooi zicht op het baanlichaam waarna de Zwarteweg gevolgd wordt. Aan het einde van de Zwarteweg is nog het restant te zien van een laad- losperron. Het tracé gaat bij de Rijksweg (N278) onder het viaduct door en boog vervolgens naar de huidige Rijksweg om vandaar de huidige Rijksweg te volgen tot Margraten. Van het tracé tot Margraten, het eindpunt van dit deel is niets meer terug te zien in het landschap. Als verdere bezienswaardigheden gaat de wandeltocht langs twee groeves, groeve Koeberg en de Julianagroeve van deze twee landschappelijk mooi gelegen groeves zullen de tramreizigers weinig gezien hebben. De exploitatie van de groeves is gestart in 1935 en het reizigersvervoer tussen Maastricht en Vaals in 1936 beëindigd. Verder gaat de wandeltocht langs Huis Blankenberg, een kasteel gelegen aan de Blankenberg in het gehucht Honthem en de Amerikaanse Militaire Begraafplaats bij Margraten. 56% van deze wandeltocht is onverhard Bekijk deze wandeletappe ⇢

Station Maastricht Station Maastricht

Tramlijn Maastricht-Vaals deel 2

De 13 km lange etappe start in Margraten en eindigt in Wijlre.

In dit gedeelte van de tramlijn zijn vaker in het landschap resten van het tramtraject te vinden. Vrij snel na verlaten van Margraten gaat de wandeltocht door een diepe ingraving waarvan de helling begroeid is met bomen en struiken. Halverwege de ingraving klimt het pad plotseling, in de tijd van de tramlijn lag daar een brug die door de Duitsers is opgeblazen. Dat gedeelte van de ingraving is opgevuld, er zijn nog diverse brokstukken van de brug te vinden. Na de ingraving gaat het tracé over een baanlichaam (talud) verder. In dit deel gaat de wandeltocht door twee tunneltjes in het baanlichaam waarna men uitkijkt over het Gulpdal met in de tijd van de tramlijn een 612 meter lange brug. Nadat de tramlijn was stopgezet is deze brug afgebroken, als men goed kijkt zijn de betonnen funderingen nog te herkennen in het grasland. Aan de andere zijde van de verdwenen brug is het baanlichaam nog goed te herkennen, het tracé liep ten zuiden van het kasteel Neubourg. De wandeltocht volgt een deel van het baanlichaam waarna het kasteel Neubourg bezocht wordt. In Gulpen gaat de wandeltocht over de straat de Tramweg die herinnert aan het tracé en langs De Remise de naam van een appartementencomplex dat nu op de plek staat van de tramremise en latere busremise. Na een bezoek aan Gulpen gaat de wandeltocht over de Gulperberg langs het Maria Monument dat de tramreizigers ongetwijfeld tijdens de reis gezien hebben. Weer aan de voet van de heuvel kruist de wandeltocht de driehoek van sporen. Hier lag een aftakking naar Wijlre. In deze driehoek van sporen lagen in het verleden bruggen over de Geul, van een van de bruggen zijn de landhoofden nog aanwezig. Vanuit de driehoek van sporen wordt de zijtak naar Wijlre gevolgd, waar de lijn aansloot op het huidige Miljoenenlijntje. In dit deel van het tracé wordt ook weer het baanlichaam gevolgd met daarin een tunneltje voor de plaatselijke landbouwers. De wandeltocht eindigt niet op het voormalige station dat wordt bezocht in het volgende deel. Als verdere bezienswaardigheden kom men langs vier kastelen, kasteel de Neubourg, kasteelhoeve Cartils, kasteel Wijlre en kasteel Wittem. Ook zijn er twee mooie nog werkende watermolens, watermolen Roex en watermolen Otten. 50% van deze wandeltocht is onverhard Bekijk deze wandeletappe ⇢

Tunneltje in het tracé Tunneltje in het tracé

Tramlijn Maastricht-Vaals deel 3

De 10 km lange etappe start in Wijlre en eindigt in Wahlwiller.

Voor de omwonende was het snel duidelijk dat de tramlijn geen lang leven beschoren was. Het begon al goed op de dag van de opening 27 juni 1922 in Wijlre. In het uitvoerige naslagwerk “Sporen van de tram Maastricht-Vaals” van F. Jansen een citaat hieruit: "Voor de officiële opening van de lijn Wijlre-Gulpen-Vaals op 27 juni 1922 moesten de genodigde zich bij het station van Wijlre verzamelen. Onder de gasten bevonden zich ondermeer de ministers van Binnenlandse Zaken en van Waterstaat. In Wijlre werden door de harmonie vrolijke 'volksliederen' gespeeld om de stemming er goed in te krijgen. Tot verbazing van de aanwezigen werden zij daarop niet verzocht in de versierde feesttram te stappen maar werden zij uitgenodigd voor een gezonde wandeling naar de enkele kilometers verder gelegen Geulbruggen ten noordoosten van Gulpen, terwijl de muziekkapel 'een lustigen marsch' inzette. De feesttram kwam er even later rustig achter aangereden. De reden van dit sportieve íntermezzo was, dat tegen de uitdrukkelijke opdracht van de LTM-directie in, 's morgens toch nog een grindtrein naar Vaals was vertrokken die echter halverwege de rit bij Nijswiller was ontspoord. De wandeling van de gasten had geen ander doel dan tijd te rekken". Ook wij gaan een gezonde wandeling maken niet omdat er een trein ontspoord is maar om bij Wittem het tracé weer te kunnen oppakken. In de goed 16 jaar die volgde (1922 tot 1938) heeft stoomtram een treurige geschiedenis achtergelaten door de diverse kleine en grotere ongelukken op het tracé soms met een fatale afloop. Zoals in Wittem daar stond er eens een paard op de rails, een medewerker van de LTM die in een van de wagons was, zag het paard raakte in paniek en waagde de sprong vanuit de rijdende wagon. Hij deed dit heel ongelukkig en sprong jammerlijk tegen een boom. In dit deel van de wandeltocht is er in het landschap weinig dat herinnert aan de tramlijn met uitzondering van de weg Oude Baan aan het einde van dit deel. Oorspronkelijk lag het tracé tussen Wahlwiller en Nijswiller langs de Rijksweg later is het traject iets verlegd en ging in Wahlwiller over de huidige weg de Oude Baan. 67% van deze wandeltocht is onverhard Bekijk deze wandeletappe ⇢

Op weg naar Wittem Op weg naar Wittem

Tramlijn Maastricht-Vaals deel 4

De 13 km lange etappe start in Wahlwiller en eindigt in Vaals.

De wandeltocht start weer op het tracé, Gevolgd wordt het later aangelegde tracé, nu de Oude Baan, die al vrij snel weer verlaten wordt. Vanwege de vele ongelukken die gebeurden bij de Rijksweg, werd tussen Wahlwiller en Nijswiller een nieuw stuk trambaan aangelegd in de richting van de Dorpstraat (nu Oude Baan) langs de kerk van Wahlwiller. Dit nieuwe traject werd rond Pasen 1932 in gebruik genomen. Toch bleven er zich ongelukken voordoen zoals de trambotsing bij Wahlwiller. Een citaat uit Heemkundevereniging Wahlwiller jaarboek 2020: "Een ongeluk tussen hoeve Lanterne en hoeve Schulsberg vond plaats op zondag 14 juli 1935. In grote paniek kwamen mensen de pastoor roepen terwijl deze net de vroegmis te Nijswiller had beëindigd. Er waren tussen Wahlwiller en Nijswiller twee stoomtrams tegen elkaar gelopen. Reeds ter plaatse waren enkele paters van Wittem en dokter Janssen uit Gulpen, zij waren druk doende met de verzorging van de gewonden. Vooral machinist Willems, conducteur Senden en een vrouwelijke passagier waren er ernstig aan toe. Machinist Willems werd ter plaatse voorzien van de H. Sacramenten voor stervenden, doch heeft het ongeluk overleefd en heeft nog een respectabele leeftijd gehaald. In de wagons waren alle banken kapot. Men vroeg zich af hoe dit had kunnen gebeuren. Gelukkig was het op een stille zondagmorgen". De wandeltocht gaat langs de Selzerbeek van waaruit in zuidelijke richting heel goed het baanlichaam in het landschap te zien is. Bij Nijswiller volgde het tracé weer de Rijksweg tot Lemiers. Voor Lemiers was er een losplaats waarna het ten oosten van Lemiers een eigen tracé over een baanlichaam (talud) om de laagte van de Zieversbeek over te steken waarna het tracé eindigde op het station Vaals bij het stationsgebouw en een locomotievenloods. Het stationsgebouw staat er nog steeds. Een deel van de weg Selzerbeeklaan dat gevolgd wordt in Vaals ligt op de plaats van het tracé. Als verdere bezienswaardigheden komt men langs twee kastelen, kasteel Nijswiller en kasteel Oud Lemiers. 53% van deze wandeltocht is onverhard Bekijk deze wandeletappe ⇢

De Selzerbeek De Selzerbeek